Meer dan de helft van de Natura 2000-gebieden wordt bedreigd

Meer dan de helft van de ruim 27.000 beschermde Natura 2000-gebieden in Europa wordt bedreigd door landbouw. Dat blijkt uit onderzoek van NRC op basis van gegevens van het Europees Milieuagentschap (EEA). De natuur in deze gebieden staat onder druk doordat er wordt gemest bij of soms in natuurgebieden, of omdat er wordt gemaaid in vogelbroedgebieden van vogels.

Natuurgebieden verkeren in slechte staat

Twintig jaar geleden is het Natura 2000-netwerk opgezet om de biodiversiteit in Europa te vergroten. Ondanks de ambities is het sindsdien niet gelukt om de achteruitgang van de natuur tegen te gaan. Uit onderzoek van het Europees Milieuagentschap bleek in 2023 dat 81 procent van de natuurgebieden (‘habitats’) in slechte staat verkeert, de biodiversiteit neemt er nog altijd af. Landbouw is de belangrijkste oorzaak.

Het onderzoek is gebaseerd op rapportages van lidstaten, die elk jaar de bedreigingen voor elk natuurgebied rapporteren aan het EEA. Voor ruim 24.000 Natura 2000-gebieden zijn de bedreigingen bekend, maar voor 3.000 gebieden ontbreekt informatie. NRC onderzocht met deze gegevens wat de belangrijkste bedreigingen zijn voor de Europese natuur. Hieruit bleek dat van de 58 procent waarover informatie beschikbaar is, wordt bedreigd door landbouw. Dat is vaker dan andere factoren, zoals bosbouw, vervuiling en verstedelijking.

Grootste bedreiging

Het gaat daarbij om directe vormen van agrarische activiteit, zoals bemesten, maaien en beweiden. Indirecte factoren, zoals de neerslag van stikstof in natuurgebieden en verdroging, zijn niet meegeteld. In Nederland vormen deze twee factoren de grootste bedreiging van natuurgebieden. Omdat deze problemen grotendeels, maar niet exclusief door de landbouw worden veroorzaakt, zijn zij door de EEA onder een andere categorie geschaard: ‘Vervuiling’ voor stikstof en ‘Aanpassingen van natuurlijke systemen’ in het geval van het water. In werkelijkheid ligt het percentage Natura 2000-gebieden dat door landbouw wordt bedreigd daardoor nog hoger.

Op ruime afstand volgen de categorieën ‘Bosbouw’ en ‘Aanpassingen van natuurlijke systemen’, zoals het aanleggen van dammen of het onttrekken van grondwater. Beide factoren vormen voor zo’n 50 procent van de natuurgebieden een bedreiging.

Verschil per regio

Het verschilt sterk per regio wat de grootste invloed heeft op de natuur. Zo is in Duitsland bemesting het grootste probleem voor de natuur, en in Spanje, Frankrijk en Italië is het juist gebrek aan begrazing. Tot voor kort trokken schaapskuddes vaak door natuurgebieden, maar nu neemt vegetatie die eerder werd opgegeten de natuur weer over. In Letland, Polen en Tsjechië is maaien een probleem, bijvoorbeeld voor broedende vogels.

Zo’n 40 procent van het landoppervlak van de EU bestaat uit landbouwgrond. Natuur en landbouwgrond liggen vaak dicht bij elkaar. Regelmatig is er overlap, zoals bij broedgebieden.

„In Europa legt de natuur het af tegen landbouw”, constateert Hens Runhaar, hoogleraar Beleid en sturing voor duurzame voedselsystemen aan de Universiteit Utrecht. „Fysiek, met de sterk negatieve invloed die de landbouw op natuur heeft. Maar ook politiek.” Zo werd de Europese Natuurherstelwet, die deze maand in werking trad, in 2023 sterk afgezwakt na protest van boeren. Daarin zijn onder meer doelstellingen vastgelegd voor het herstel van natuur, maar lidstaten krijgen geen sancties als de doelstellingen niet worden gehaald. Hogere eisen aan boeren om subsidie te krijgen, zijn geschrapt. Een wet die het gebruik van pesticiden moest inperken sneuvelde eveneens. Toch was de Europese natuur er nog slechter aan toe zonder het Natura 2000-netwerk, zegt Raoul Beunen, hoogleraar Omgevingsbeleid aan de Open Universiteit. „Maar de uitvoering moet beter, anders loopt de biodiversiteit verder terug.”

Lees verder:

Natura 2000 gebieden | natura 2000

MooiNL ABC: Natura 2000