MooiNL-partnerevent

‘Het MooiNL-programma vraagt om een gesprek tussen de ontwerpgemeenschap en publieke opdrachtgevers,’ trapt MooiNL-manager Gido ten Dolle de bijeenkomst af. ‘Kruisbestuiving van kennis en contacten is nodig om het ontwerpend onderzoek resultaatgerichter te maken.’

Het MooiNL-partnerevent in de Caballerofabriek in Den Haag geeft daar volop aanleiding voor. Er is een plenair programma waar onder meer minister De Jonge en Rijksbouwmeester Veenstra spreken. Daarna verdelen de 200 deelnemers uit de ontwerpgemeenschap en de wereld van publieke opdrachtgevers zich over 12 MooiNL-thematafels. Vanuit de 3 MooiNL-perspectieven Duurzame Landbouw & natuur, Ordenende netwerken voor Energie & economie en Leefbare steden & regio’s zijn allianties gevormd die de komende maanden ontwerpend onderzoek doen. Geplande opbrengst dit najaar: handreikingen voor de provincies om op gebiedsniveau concreet aan de slag te gaan. In twee rondes worden aanwezige experts uit de eigen bubbel gelokt om hun denkkracht in te zetten voor ideeën die leiden tot meer samenhang tussen de MooiNL-thema’s.

‘Waar de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) nog een veilig document was, waarin de hoe-vraag werd vermeden, maken we nu inrichtingsconcepten en instrumentarium gericht op realisatie,’ aldus De Jonge tijdens zijn toespraak. ‘Met een focus op realisatie verplicht je bestuurders om keuzes te maken. En daar is haast bij geboden,’ aldus de minister. ‘Want de bevolking groeit, tot wel 19 miljoen inwoners over tien jaar. Maar ook nu is er al sprake van een tekort aan woningen. Al die mensen zullen we ergens moeten gaan huisvesten.’ De minister somt verder op: ‘stikstofproblemen, verzilting, verdroging, stuk voor stuk opgaven die dringend aangepakt moeten worden en voor alsmaar meer druk op de beschikbare ruimte zorgen. De oplossing om die keuzes te maken hadden we al in handen: ruimtelijke ordening. Een traditie die de afgelopen jaren door de rijksoverheid is veronachtzaamd. Beter waren we een jaar of tien geleden daarmee gestart. Misschien had je dan vanuit de maatschappij ook minder tegenslag gehad, want meer tijd.’

Om de ruimtelijke ordening opnieuw te organiseren zet het rijk twee sporen uit. Aan de ene kant moet snel in beeld komen hoe plek te geven aan de opgaven die nu al in grote vaart op ons afkomen. Aan de andere kant bestaat de noodzaak verder de tijd in te kijken.

Programma NOVEX voorziet in het snel regionaal helder krijgen waar ruimtelijk de kansen liggen en waar het knelt. De twaalf provincies werken samen met de waterschappen en gemeenten om de nationale opgaven en doelen ruimtelijk te vertalen, te combineren en in te passen in de provinciale plannen. Stip op de horizon daarbij is 2030. Als resultaat verwacht het rijk in het derde kwartaal van dit jaar een set aan kaartbeelden. Programma MooiNL stelt in staat om verder weg te kijken, naar de periode 2050-2100. De Jonge: ‘Met behulp van Stel dat-vragen worden mogelijke toekomsten via ontwerpend onderzoek verkend. Ontwerp levert bovendien de verbeeldingskracht op die mogelijke toekomsten voorstelbaar moet maken.’

Samen met de NOVEX vormen de handelingsperspectieven van programma MooiNL de basis voor de nieuwe Nota Ruimte. De Jonge: ‘In een heel korte tijd moeten we al dit werk met elkaar zien te doen.’

Ten Dolle: ‘Investeren in een verhaal over de verre toekomst klinkt voor sommige wellicht als een vertraging van het proces. Maar dit vooruitkijken is nodig om tot een gedeeld verhaal te komen over in welk Nederland we willen leven, een verhaal waar we allemaal wat in zien en verschillende belangen met elkaar bespreken.’
Rijksbouwmeester Veenstra weet vervolgens de verre toekomst razendsnel naar het hier en nu te trekken. ‘Keuzes die we nu maken hebben impact op de lange termijn en moeten we dus ook nu voldoende overdenken. Woningen die je nu bouwt bijvoorbeeld staan er over honderd jaar of langer nog steeds. Kortom: De 22^ste eeuw begint nu. Je moet vooruitdenken en vervolgens weer terug redeneren naar het nu. Dat besef vraagt om harde keuzes over waar we afscheid van nemen en waar we voor kiezen.’

Met de verkiezingsuitslag van de provinciale verkiezingen van 15 maart net achter de kiezen is de noodzaak tot het maatschappelijk beter bespreken van ideeën meer dan ooit urgent. De minister spreekt er in klare taal over: ‘Er bestaat een kloof tussen Den Haag en grote delen van Nederland, niet alleen bij de boeren. Als politiek moeten we daar beter mee om gaan, want de grote transities lukken alleen als de mensen het kunnen meemaken. We moeten ideeën hebben en die verder brengen, in verbinding met de mensen die het betreft en aangaat. Samen het gesprek aangaan hoe ruimte eerlijk te verdelen kan helpen om mensen zich minder verweesd te doen voelen.’
‘Dat begint met taal’, vervolgt De Jonge. ‘Jullie hebben met elkaar een codetaal gevormd, waardoor we het ruimtelijke debat te veel met professionals voeren. Je moet je werk niet ontoegankelijk maken voor de rest van de mensen.’

Later blijkt hoezeer de minister met die notie de spijker op zijn kop slaat. Aan de tafel “Natuur en landbouw verweven” struikelt een van de deelnemers over woorden als “coulisselandschap”, “mozaïeklandschap”, “regeneratieve landbouw” en “groenblauwdooraderd”. Een groenblauwdooraderd toekomstperspectief heeft weinig kans van slagen als de mensen dat woord niet goed begrijpen. MooiNL-coördinator David van Zelm van Eldik en zijn tafelgenoten weten het concreter te herformuleren: ‘Een netwerk van natuurlijke elementen in het agrarische landschap, zoals houtwallen, bomenrijen, kruidenrijke randen, sloten, beken met natuurlijke oevers en poelen. Essentiële elementen om bijvoorbeeld water langer vast te houden, belangrijk gezien de toenemende droogte in Nederland.’ De struikelende deelnemer klinkt instemmend. Dat maakt dat een urgente vervolgoproep om beheer van zo’n landschap goed te organiseren ook beter bij haar landt. ‘Alleen maar geld steken in de aanleg van zo’n dooraderd landschap heeft weinig zin; het moet langdurig goed beheerd worden’, legt een van de deelnemers uit. ‘Leg afspraken over beheer voor dertig jaar vast, want dat is de scope van boeren waarbinnen ze hun investeringen berekenen.’

Ook wordt helder aan de tafels dat MooiNL al een aanloop kent vanaf de zomer 2022. Allianties zijn inmiddels gevormd en opgaves verkend. Ook heeft het vakgebied een flinke stap gemaakt ten aanzien van de NOVI wat betreft resultaatgericht werken. Al is het vaak nog zoeken hoe mogelijke oplossingen te vatten in goed werkende samenwerkings- en verdienmodellen. De minister is de eerste om dat te erkennen als hij bij de tafel “Bouwen met de boer” te kennen geeft met smart uit te kijken naar het eerste bouwbord waarop staat “Hier groeien huizen”.

Ondertussen schiet landschapsarchitecte Philomene van der Vliet tafelgenoot Aleid Diepeveen aan. Van der Vliet maakte met haar bureau BOOM Landscape Architects handelingsperspectieven voor een transitie naar een landschapsinclusieve landbouw. Ze gaat binnenkort aan de slag met een uitwerking voor de zandgronden. Diepeveen werkt als programmaregisseur Circulaire economie & Energietransitie in de Achterhoek aan innovatieve wijzen van landbouw. Zij beschikt over de gebiedseigen kennis en het lokale netwerk waarmee Van der Vliets ontwerpend onderzoek resultaatgerichter kan worden opgezet. Een goed voorbeeld van de kruisbestuiving waarop Ten Dolle inzet.

Ook erkennen experts dat er nog steeds een cultuurverandering nodig is bij de eigen achterban. Werk aan de winkel dus. ‘Neem de planologen. Die zijn nog helemaal niet gewend om in stromen te denken’, vertelt architect Gerjan Streng aan de tafel “Circulaire werklocaties in steden”. Ook ondernemers moeten anders gaan denken. ‘Ze hebben geen idee over wat er aan stromen door hun bedrijven gaan, terwijl die kennis essentieel is om duurzame keuzes te maken.’

Aan de tafel “Energienetwerken” blijkt dat de energiesector nog te zeer technisch gedreven is. ‘Bij de aanleg van energiesystemen is enkel aandacht voor de eigen functie, terwijl ze bijvoorbeeld ruimte kunnen bieden aan programma dat biodiversiteit vergroot,’ aldus de tafelleiders Pieter Jan van Nispen en Jan Stol, beiden werkzaam bij het Ministerie van BZK.

Hoe nu verder? Paul Gerretsen, Agent Vereniging Deltametropool, klimt op de zeepkist die midden in de ruimte staat. Hij wil als nauw betrokkene bij de coördinatie van verschillende rijksprogramma’s een statement maken. ‘Er is een vehikel nodig om al die ambities en kennis te laten landen in een uitvoeringsprogramma om Nederland te verbouwen. Een verbouwing waarmee 90 miljard euro gemoeid is, die moet dus goed verlopen. Maak het praktisch en benut wat je hebt: neem bijvoorbeeld de twee grootste programma’s, tuig hier een wendbare uitvoeringsorganisatie voor op en laat de andere programma’s aanhaken.’

Stedenbouwkundige Riek Bakker wil ook best de zeepkist op, maar enkel als ze namens de samenleving mag spreken. Dagvoorzitter Tracy Metz knikt instemmend. Die stem mag gehoord worden, zeker nu veel mensen met hun stem voor de provinciale verkiezingen hebben aangegeven zich weinig verbonden te voelen met Den Haag. ‘Zie die verkiezingsuitslag als winst, raadt de grijze eminentie van de participatieve gebiedsontwikkelingen de deelnemers aan. ‘Als er problemen zijn, moet je veel meer samen met de mensen gaan werken. Vraag hen om vertrouwen en ga nu aan de slag. Want straks is het geld op.’

Kortom: neem de politieke werkelijkheid als momentum om oplossingsrichtingen nog beter uit te leggen en met elkaar te bespreken. Met die dringende boodschap en met een speciaal voor de gelegenheid gemaakt Werkboek MooiNL 2023 Ontwerpkracht in uitvoering onder de arm is de kick-off van MooiNL een feit.