Met het verleden vooruit in MooiNL

Denken vanuit lange lijnen

De aardse tijdbalk is miljoenen jaren oud. Vanuit dat perspectief vormen onze Nederlandse cultuurlandschappen slechts een minuscuul stipje. Vooral vanaf de middeleeuwen ontstond een diversiteit aan zand-, veen- en kleilandschappen door een nauwe wisselwerking tussen natuur en mens. Vroeg of laat dwingt de druk op het landschappelijk systeem ons om vanuit een statische en behoudende denkwijze op te schuiven naar een dynamisch en meebewegend principe. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar?

Om deze vraag te beantwoorden, om denkend vanuit lange lijnen het landschap leidend te maken bij toekomstige opgaven, ontwikkelden Werkend Landschap en Landschapsbeheer Friesland de methodiek Mei it ferline foarút. De resultaten kwamen tot stand in samenwerking met de Provincie, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, Kollektievenberied en de gebiedscoöperatie Zuidoost-Friesland, en met ondersteuning van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Logica van het landschap benutten

Binnen het ontwerpend onderzoek is Friesland opgedeeld in 8 verschillende landschappen. Elk landschap kent haar eigen levensloop en logica. De ontwikkelde ‘chronologica’ is een werk- en weergavemethode die allereerst via een blokkenschema inzicht geeft in de opbouw van het landschap van 10.000 jaar geleden tot aan 1950. Via stempels worden karakteristieke landschappen verbeeld en gekoppeld aan beeldbepalende elementen en structuren.

Vervolgens neemt de chronologica je mee naar het nu, door de ontwikkelingen van de afgelopen 100 jaar te schetsen. Ook wordt per landschap aangegeven wat er op hoofdlijnen aan visievorming beschikbaar is en hoe dat de blik richting de toekomst soms al wat kleurt.

Een prototyping-strategie geeft daar vervolgens verder richting aan in twee stappen:

1. Landschapselement + ontwikkeling = prototype
2. Natuurlijk systeem + landschappelijke hoofdlijn + prototypes = veerkrachtig productief landschap

Toekomstwaarde

Dat klinkt wellicht wat abstract maar het komt er op neer dat je relatief eenvoudig, methodisch, vanuit begrip en een wetenschappelijke historische basis (landschapsbiografieën als input), bouwstenen kan bedenken om het landschap van de toekomst mee in te kleuren.

Ter illustratie een aantal voorbeelden: oude slootstructuren kunnen helpen bij een duurzame waterberging. Het aanplanten van singels en houtwallen draagt bij aan het versterken van biodiversiteit en het opslaan van koolstof. Leeggevallen boerderijplaatsen op oude bewoningslinten kunnen nieuwe woonvormen herbergen en zo bijdragen aan de woningbouwopgave. De strategie kan er nadrukkelijk ook toe leiden dat bepaalde landschapselementen juist her-gewaardeerd of “afgeschreven” worden in het belang van toekomstwaarde.

Gesprek over het landschap

Al dit soort prototypes zijn met “Mei it ferline foarút” ingebracht in een interactief proces met zes agrarisch ondernemers in Ooststellingwerf. Op landschappelijke schaal hebben we in dat proces een “openingsbod” gedaan om een gezamenlijke gebiedsdroom aan te wakkeren. Op bedrijfsniveau hebben we schetsen gemaakt om prototypes concreet handen en voeten te geven. Dat vraagt om zorgvuldig balanceren. Enerzijds ondermijnt een al te technische landschapsvisie het boerenperspectief. Anderzijds leidt een optelsom van bedrijfsplannen niet automatisch tot een fatsoenlijke gebiedsvisie. Wat we in elk geval hebben gezien is hoe het verhaal van het landschap – gekoppeld aan toekomstige ontwikkelingen – een breder gesprek mogelijk maakt.

Inspiratie voor andere gebiedsprocessen

Het laatste deel van de nu lopende pilot omvat het zorgvuldig dicht weven van het gat tussen (gebieds)droom en (bedrijfs)realiteit. De prototypes helpen hierbij om het “eigen” te maken en om de puzzel op bedrijfsniveau vanuit hetzelfde denkraam te benaderen als het gebiedsplan.

Onze rol als inhoudelijk expert en ontwerpend onderzoeker verschuift daarbij. In eerste instantie waren we compleet in de lead om de methode te bedenken, om het product en proces handen en voeten geven. Nu worden resultaten in Ooststellingwerf concreter, belangen duidelijker, en oplossingen ingewikkelder. Dat vraagt om nog sterkere lokale betrokkenheid en bestuurlijke en ambtelijke daadkracht op verschillende schaalniveaus. Wij worden meer een buitenboordmotor en dragen de pilot met warme hand over aan gebiedspartijen, de boeren en de gemeente. Dat dit lukt en wordt opgepakt, sterkt ons in het vertrouwen voor de inspirerende kracht die uitgaat van ‘Met het verleden vooruit’ om ook andere gebiedsprocessen in Nederland vooruit te helpen!