Column | 5 oktober 2023 | Leestijd 6 minuten
Begin juni 2023 was team MooiNL ‘Op Pad met Vitruvius’. Deze driedaagse reis langs 9 locaties in Overijssel en Flevoland, samen met RO-professionals en lokale betrokkenen, heeft ons veel nieuwe inzichten opgeleverd over het waarom, wat, hoe en met wie bij het realiseren van Ruimtelijke kwaliteit. Het complete reisverslag leest u in 4 delen terug onderaan deze column.
Gedurende de voorbereiding en uitvoering heeft ons team de reisleiders, kwaliteitsluisteraars en deelnemers uitgedaagd om met een open houding en nieuwsgierigheid naar (de ontwikkeling van) een plek te kijken en deze te beoordelen vanuit (de principes van) Ruimtelijke kwaliteit. Dat bleek niet eenvoudig te zijn, ook niet op een locatie, want Ruimtelijke kwaliteit is lastig te objectiveren. Het leeuwendeel gaat namelijk om subjectieve waarden die bepalend zijn voor de kwaliteit van een gebied.
Ons bezoek aan de verschillende locaties toonde in mijn beleving vooral hoe initiatiefnemers, bewust of onbewust, invulling geven aan de Ruimtelijke kwaliteit. Wat kunnen we daarvan leren? Waar gaat het goed? Waar kan het beter en welke lessen kunnen we meenemen in de transitie naar een duurzaam en mooi Nederland? Het reisverslag (bekijk de fijne leesbare pdf links op deze pagina) geeft ons een aantal handvatten hoe het wel kan en wat nodig is om de 3 Vitruvius-waarden (gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde) in dialoog samen te brengen op een plek.
De aanleiding van Op pad met Vitruvius was de constatering dat de vakwereld van ruimtelijke ordenaars niet georganiseerd is in Nederland. Dat iedereen apart van elkaar werkt en dat een richting ontbreekt waar we samen aan werken. In de evaluatie op de reis gaf een van de deelnemers aan: “Het bij elkaar komen van professionals die zich inzetten voor een goede omgevingskwaliteit, werkzaam op verschillende schaalniveaus en vanuit verschillende werkvelden, is van grote meerwaarde. Het bezoeken van concrete voorbeelden maakt de gesprekken vruchtbaar. Drie dagen met elkaar oplopen zorgt voor de diepgang omdat je uit je zakelijke modus gaat.”
Een ander inzicht van de Vitruvianen, zo noemen we de ambassadeurs van Ruimtelijke kwaliteit tegenwoordig, was dat de afstand tussen beleid en het gebiedsniveau erg groot is. De leefwereld moet veel meer centraal komen te staan. Concreet betekent dit dat beleidsmedewerkers meer oog moeten hebben voor de huidige praktijk en de initiatiefnemers die in de regio’s aan Ruimtelijke kwaliteit werken.
"Het bezoeken van concrete voorbeelden maakt de gesprekken vruchtbaar."
Tijdens een oogstbijeenkomst in september zijn we met een aantal reisleiders en kwaliteitsluisteraars een ochtend op pad gegaan in het buitengebied van Delfgauw. Bewoners en ondernemers in dit gebied hebben samen een omgevingsvisie gemaakt gebaseerd op waarden. Zo is in dialoog tussen initiatiefnemers, overheden en betrokken actoren een kwaliteitskader ontwikkeld.
Boer Jan Duyndam is al jaren bezig met de transitie in de landbouw. Hij realiseerde zich al geruime tijd geleden dat intensief boeren niet langer houdbaar was. De landbouw moet anders, maar het is niet makkelijk. Het gesprek over de transitie van de landbouw wordt ook gevoerd aan zijn keukentafel. Het is een flinke ingreep, voor de hele familie. “Het raakt ons gezin, waar we vandaan komen, waar we nu staan en waar we naartoe willen”, zegt Duyndam. “De ontwikkeling van de afgelopen 75 jaar en het beleid van “nooit meer honger” heeft ons in deze situatie geleid waar we nu staan.”
Wat momenteel nodig is zit volgens hem nog wel in de DNA van onze boeren. Vroeger waren boeren ook de beheerders van het land. Jan is ver gekomen met zijn gemengde bedrijfsvoering. Toch geeft hij aan dat hij graag zijn voorvader van 200 jaar geleden zou willen spreken om advies te vragen: hoe heb jij het toen gedaan?
Naast zijn boerenbedrijf bevindt zich ‘t Stiltegoed, een plek voor verstilling. Josje Duyndam, Jan’s zus, leidt ons rond. Ze kreeg de kans om een visie te ontwikkelen voor dit gebied van 10 hechtare in de polder. Met dit gebied doet ze een poging om de behoeftes van deze tijd te vangen. “Velen van ons leiden een druk bestaan, agenda’s zijn vol en we komen niet tot rust. Vroeger waren kloosters en kerken plekken voor rust, bezinning en een omgeving om naar binnen te keren. Vandaag voldoen deze plekken minder of niet aan de bestaande behoeftes.” Het concept van een Open Klooster was voor haar het antwoord op deze behoefte. Een groene omgeving waar mensen in de stilte kunnen zijn en waar ze kunnen opladen.
En zie: broer en zus laten zien dat het mogelijk is om in samenspel, ook met de omwonenden en lokale ondernemers, iets moois te realiseren, met veel Ruimtelijke kwaliteit, in een gebied dat ingeklemd ligt tussen Delft, Pijnacker, Nootdorp en de A13.
Tijdens Op pad met Vitruvius hebben we een poging gedaan om de Ruimtelijke kwaliteit te meten. Een van de deelnemers beschreef het zo: “De kunst is om goede dialoogvormen te vinden. Het realiseren van Ruimtelijke kwaliteit is een reflectief proces dat afhankelijk is van de context, sleutelfiguren, plaats en tijd. Het willen meten van dit proces vraagt zowel het beoordelen van de dialoog als het meten van het resultaat.” De methodiek was echter nog niet doorontwikkeld.
Het bezoek aan de praktijklocaties heeft ons geholpen om een zogenoemde ‘Kwaliteitsaanpak’ te formuleren. Hierin kunnen we de onderliggende doelen, waarden en principes benoemen die belangrijk zijn voor het resultaat. De Kwaliteitsaanpak is geen toverformule. Het gaat om het gesprek en het samenbrengen van de doelen en waarden. De transities vragen namelijk om een andere en zorgvuldige inrichting van ons land. Immers: Nederland wordt niet groter, we moeten het doen met de ruimte die we hebben, maar dan slimmer. Het niet afwentelen in tijd en plaats, en gebiedseigen karakter centraal stellen, helpen om de Kwaliteitsaanpak concreet te maken.
Naast een aantal condities, bevrijdende principes en beslissingen die tijdens de wandeling benoemd zijn, is er ook een redenering lijn in ontwikkeling. De basis is de dialoog tussen de gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde. Bij de presentatie van de handreikingen in december zullen we ook de kwaliteitsaanpak presenteren, zodat iedereen die Ruimtelijke kwaliteit wil realiseren hiermee aan de slag kan.
Door op pad te gaan brengen we de waarden letterlijk en figuurlijk in dialoog met elkaar. Met herkomstwaarde als vertrekpunt voor de ontwikkeling van ons land richting 2030, 2050 en 2100. Door het gesprek aan te gaan en de verbinding te leggen met de initiatiefnemers is de kans nog groter dat we de wederombouw van Nederland met Ruimtelijke kwaliteit kunnen realiseren.
Neem jij Vitruvius voortaan ook mee op pad in jouw gebied of opgave? Ik loop graag een keer met je mee.
Deel 1: Op pad met Vitruvius (deel 1)
Deel 2: Op pad met Vitruvius (deel 2)
Deel 3: Op pad met Vitruvius (deel 3)
Ruimtelijke kwaliteit
Begin zomer ‘23 ging programmateam MooiNL (ministerie van BZK) op pad met een groep RO-professionals, van rentmeester tot wetenschapper, langs negen locaties in Overijssel en Flevoland op zoek naar ruimtelijke kwaliteit.
Lees verder
Landbouw & natuur