Handreiking | 8 mei 2024 | Leestijd 3 minuten

Biobased (ver)bouwen: Naar een landschap met biobased bouwmaterialen

Het thema Biobased (ver)bouwen is één van de drie thema’s binnen het Mooi Nederland perspectief Landbouw & Natuur. Per thema worden er handreikingen gemaakt. De handreiking Biobased (ver)bouwen (zie pdf links of onderaan de pagina) is bedoeld voor overheden, maatschappelijke partners en grondeigenaren, die biosbased gewassen voor de bouwsector onderdeel willen maken van hun (gebieds)transitie. Bij de implementatie en het toepassen van de handreiking sluiten we aan bij de uitvoering van de Nationale Aanpak Biobased Bouwen. Binnen deze aanpak is de ambitie om 50.000 hectaren biobased bouwmaterialen te telen tot 2030.

Almere, 06-10-2022, Floriade, natural paviljoen, houtbouw, natuurlijke materialen, circulaire materialen. The Natural Pavilion is het antwoord op het Floriade-thema ‘Growing Green Cities’. The Natural Pavilion laat zien dat er oplossingen zijn voor het tekort aan energie, grondstoffen en woningen. Het paviljoen toont een meer duurzame manier van landbouw, verstedelijking en klimaatadaptatie en het herstellen van de biodiversiteitgroene oplossingen zoals biobased bouwen, slimme waterbuffering, duurzaam funderen en parametrisch ontwerpen. Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030. Foto: Tineke Dijkstra.

Hanna Lára Pálsdóttir

Trekker Biobased (ver)bouwen

Met een brede alliantie van partners zijn de afgelopen jaren ontwerpende onderzoeken uitgevoerd naar de kansen voor biobased (ver)bouwen op klei- en veengrond en in de standsrand. In 2023 zijn deze gebiedsgerichte pilots vertaald naar deze Mooi Nederland handreiking. De handreiking is zo opgesteld dat deze zo goed mogelijk een perspectief biedt op het gebiedsniveau. De inrichtingsconcepten zijn gestructureerd naar grondsoort en naar economisch profiel. Ze bieden inspiratie, geen pasklare oplossingen. De voorgestelde bouwstenen zijn een combinatie van teeltsystemen die technisch en financieel al uitvoerig getest en uitontwikkeld zijn en teeltsystemen die nog volop in de experimentele fase zitten.

De opgaven voor de energietransitie, klimaatadaptatie, recreatie en toerisme hebben veel ruimte nodig in het landelijk gebied. Een mogelijke kansrijke ontwikkeling is een verschuiving naar een circulaire, natuurinclusieve en biobased productie van grondstoffen, bouwmaterialen en voedsel. Het ontwikkelen van lokale ketens maakt het kansrijk om deze ontwikkeling voor regionaal (her)gebruik te organiseren. De ontwikkeling naar biobased verbouwen pakt de hele keten aan van landbouw, industrie en bouw, dus deze opgaven in het landelijk gebied houden sterk verband met de verduurzamingsopgaven van de gebouwde omgeving.

Het kabinet omarmt dit idee en heeft het uitgewerkt in de Nationale Aanpak Biobased Bouwen. Daarin is budget uit het Klimaatfonds (€200mln) vrijgemaakt om biobased (ver)bouwen te stimuleren. De uitvoering van deze aanpak is in handen van Building Balance. Een samenwerkingsverband dat ketens “van land tot pand” opzet en daarmee een nieuwe bouwcultuur in Nederland introduceert en bijdraagt aan nieuw toekomstperspectief voor het landelijk gebied. Het is de bedoeling dat de teelt van vezelgewassen zorgt voor meer biodiversiteit, meer bodem- en waterkwaliteit en meer ruimtelijke kwaliteit. Het vervangen van de ene monocultuur door de andere monocultuur past niet in dat beeld. Daarom wordt bij de ketenvorming ingezet op natuurinclusieve, regeneratieve teelt van gewassen, bijvoorbeeld via strokenteelt.

Vanuit het programma Mooi Nederland zien we Biobased (ver)bouwen als kans voor een duurzame transitie van het land maar ook als een nieuw verhaal en perspectief voor huidige en komende generaties. Door een combinatie van opgaven te accommoderen in nieuwe ruimtelijke en bedrijfsmatige concepten, en door het wegnemen van barrières door overheden, zou biobased verbouwen in de nabije toekomst een welkome aanvulling op het landgebruik kunnen worden.

Een landschap met daarin ruimte voor biobased teelten brengt nieuwe landschappelijke elementen in een gebied en kan via de juiste keuze en toepassing van teeltsystemen én via zorgvuldig ontwerp de ruimtelijke kwaliteit vergroten. Door de keuze van het teeltsysteem aan te laten sluiten op de kenmerken en uitdagingen van een gebied, kunnen kansen voor andere opgaven zoals klimaat, stikstof, bodem en water meegenomen worden. De handreiking biedt landschappelijke strategieën om de ruimtelijke kwaliteit van gebieden te vergroten. Zo kunnen nieuwe teelten ingezet worden op die gronden waar het huidig landschap kwalitatief verbeterd moet worden of waar het huidig productiesysteem eindig is. Zo streven we ernaar dat de productie van biobased bouwmaterialen ook tot toekomstbestendige landschappen leidt.

Met deze handreiking laten we, op basis van de eerdere gebiedsstudies, voor verschillende landschappen toekomstbestendige inrichtingsconcepten voor biobased bouwmaterialen zien. De inrichtingsconcepten en bouwstenen worden ondersteund door beschikbaar instrumentarium. De instrumenten zijn beperkt tot een opsomming. Nadere uitleg over deze instrumenten is
terug te vinden in de instrumentenbibliotheek (bijlage 1). Deze set aan inrichtingsconcepten is relevant voor andere gebieden en landschappen in heel Nederland die met vergelijkbare opgaven en vragen leven. De inrichtingsconcepten maken per landschapstype zichtbaar hoe de teelt van biobased bouwmateriaal haalbaar, betaalbaar en landschappelijk aantrekkelijk kan zijn of worden. Zo dragen we bij aan nieuw perspectief voor boeren en andere grondeigenaren.

Foto: about.today.
Foto: about.today.
Foto: Quint Verschuren.
Foto: about.today.
Foto: about.today.

Kwaliteitsaanpak Mooi Nederland

Een goede omgevingskwaliteit is als belangrijk maatschappelijk doel vastgelegd in de Omgevingswet. Ruimtelijke kwaliteit betreft de ruimtelijke dimensie van omgevingskwaliteit. Alle ingrepen in onze fysieke leefomgeving hebben impact op de ruimtelijke kwaliteit van ons (stads)landschap. Het is de ambitie dat elke ingreep de ruimtelijke kwaliteit vergroot. Daartoe beschrijft Mooi Nederland een kwaliteitsaanpak die het ontwikkelen met kwaliteit ondersteunt. Deze kwaliteitsaanpak is bedoeld voor alle partijen die in gebieden werken aan ruimtelijke opgaven. Bijvoorbeeld de transitie van de landbouw en natuur, de energietransitie de aanleg van werklocaties, droge en natte infrastructuur en de ontwikkeling van onze steden.

Ontdek gerelateerde artikelen en kennis

Landbouw & natuur
Kennis

Overgangsgebieden in transitie: naar iconische cultuurlandschappen

Het thema Overgangsgebieden in transitie is een van de drie thema's binnen het perspectief Landbouw & Natuur. Deze handreiking (zie pdf links of onderaan de pagina) richt zich op die delen van het landelijk gebied waar natuurgebieden overgaan in landbouwgebieden, waar landbouw en natuur elkaar bij voorkeur versterken en die de potentie hebben om iconisch te worden. Het zijn juist deze overgangsgebieden waar kansen liggen voor transitie naar een natuurinclusief cultuurlandschap. Hier is, naast het agrarisch landgebruik ook ruimte voor recreatie, energieopwekking en andere functies die goed samengaan met de natuurfunctie van het aangrenzende natuurgebied.

Lees verder